ABD’nin Alaska eyaletinde bulunan Utqiagvik kasabası dünyanın en enteresan yerlerinden biri.
Eski ismi Barrow olan kasabanın nüfusu 5.000 kişi civarında. Alaska’nın Arktik Okyanusu kıyısında bulunan Kuzey Yamacı boyunca uzanan Utqiagvik’i enteresan yapan şey 71.17 derece kuzey enleminde yani Kuzey Kutup Dairesi’nin yaklaşık 530 kilometre kuzeyinde yer alıyor olması. (Kuzey Kutup Dairesi, 66.6 derece kuzey enleminden geçiyor.)
Bu kadar kuzeyde olması, Utqiagvik’te her yıl iki ay boyunca güneşin ufkun üstüne çıkmaması yani sabah olmaması manasına geliyor.
Utqiagvik, başrolünde Jodie Foster’ın yer aldığı True Detective: Night Country dizisinin geçtiği kurgusal kasaba Ennis’e de ilham olmuştu.
GECE 22 OCAK’A KADAR DEVAM EDECEK
Utqiagvik’te güneş bu yıl 18 Kasım’da lokal saatle 13.27’de battı. Kasaba halkı için bu uzun gecenin sonu 22 Ocak 2025 tarihinde gelecek. O gün güneş lokal saatle 13.15’te güneyden doğacak ve 48 dakika sonra batacak. Akabinde günler yavaş yavaş uzamaya başlayacak.
O vakte kadar Utqiagvik’in gökyüzü zifiri karanlık olmayacak; daha fazla mavi ve morun çeşitli tonlarına boyanacak lakin güneş hiç yükselmeyecek. En aydınlık anlar bile alacakaranlıktan öteye geçmeyecek.
Bu haftalar süren karanlığa uzmanlar kutup alacakaranlığı ismini veriyor. Kutup alacakaranlığının farklı düzeyleri var. Öğlen saatlerinde yaşanan ve hafif aydınlık olan durumun ismi uygar alacakaranlık. Bu düzeydeyken beşerler açık havada ışığa gereksinim duymadan günlük işlerini halledebiliyor. Astronomik alacakaranlık ise mutlak bir karanlığı tabir ediyor. Bu basamakta gökyüzünü yıldızlar, Ay ve kuzey ışıkları dışında hiçbir şey aydınlatmıyor.
KARANLIK VE DONDURUCU SOĞUK
Utqiagvik’in sonu gelmez alacakaranlığına acımasız iklim şartları da eşlik edecek. Kasabada hava sıcaklıkları yılın çok büyük bir kısmında 0 derecelerin altında kalıyor. Bir öteki deyişle dondurucu soğuklar Utqiagvik halkı için hayatın sıradan bir ayrıntısı.
Dahası karanlık stratosferik kutup girdaplarının gelişimini de besleyebiliyor. Kuzey Kutbu üzerinde oluşan bu soğuk ve ağır hava girdapları, Kuzey Yarımküre’nin genelinde hava şartlarını etkileyebiliyor.
Utqiagvik’te 13 Ocak 2021’de çekilmiş bir alacakaranlık fotoğrafı
KUTUPLARA YAKLAŞTIKÇA GECELER UZUYOR
Kış solstisinde yani 21 Aralık günü öğle vakti bile Utqiagvik’te güneş ufkun 4.7 derece altında kalacak.
Dünyanın ekseninin eğik olması nedeniyle, ilkbahar ve sonbahar ekinoksları ortasında kalan devirde, Kuzey Kutup Dairesi’nde bulunan bölgelerde; günler, haftalar hatta aylar boyunca güneşin görülmediği vakitler oluyor. Kutup noktasına yaklaştıkça bu tesir büyüyor.
Kuzey ve Güney Kutbu’nda yıl boyunca güneş yalnızca bir defa doğup bir kere batıyor. Güneş ilkbahar ekinoksunda yükselip sonbahar ekinoksunda batıyor. Bu durum Kuzey Kutbu’nda mart ve eylül ayları ortasında geçen 6 aylık mühletin gündüz olması demek.
Sonbahar ve kış aylarında ise karanlık 179 gün yani yaklaşık 6 ay boyunca devam ediyor. Bu süreçte tek ışık kaynağı yıldızlar, Ay ve kuzey ışıklarının yeşil pırıltıları oluyor. Kutup noktasından uzaklaştıkça kutup gecesi de kısalıyor. Kuzey Yarımküre’nin en kısa kutup gecesi 21 Aralık’ta yaşanıyor ve 24 saat sürüyor.
SONSUZ KARANLIK YAZIN TELAFİ OLUYOR
Kulağa şaşırtan gelse de Dünya’nın neresine giderseniz gidin, aydınlıkta ve karanlıkta geçen mühletler aşağı üst eşit oluyor. Yalnızca dağlar, vadiler üzere topografya ögelerinden kaynaklanan ufak farklar bulunuyor.
Bir öteki deyişle Utqiagvik’in aydınlık saatleri ile Miami, Sydney ve Moskova’nın aydınlık saatleri neredeyse eşit uzunlukta. Kışın aylarca doğmayan güneş yazın da aylarca batmadığından istikrar kurulabiliyor. Ekvator’da her gün yaklaşık 12 saat gündüz ve 12 saat geceden oluşuyor. Ekvator’dan kutuplara hakikat gidildikçe mevsimsel dalgalanmalar artıyor.
Utqiagvik’te birinci gün doğumu
Ekvator’la kutupları ayıran fark güneş ışınlarının geliş açısı ve münasebetiyle yoğunluğu. Yüksek enlemlerde güneş ışığı daha eğik açıyla yeryüzüne ulaşıyor. Bu da birebir ölçüde güneş ışığının daha geniş bir bölgeye yayılması ve gücünü kaybetmesi manasına geliyor. Hal bu türlü olunca da güneş yeryüzünü alçak enlemlerdeki kadar fazla ısıtamıyor.
Utqiagvik de yaz aylarında güneş ışığı eksiğini kapatıyor. “Gece yarısı güneşinin topraklarında” 24 saatlik gündüzler yaşanıyor. Kasabada bir sonraki sonsuz gündüz 11 Mayıs-19 Ağustos 2025 tarihleri ortasında yaşanacak.
“KARANLIKTAKİ HOŞLUĞU GÖRMEK ZORUNDASINIZ”
Peki kutup gecesinde yaşamak nasıl bir şey? Gerçek şu ki gün doğumu ve batımı üzere tanıdık işaretlerin ve gece gündüz döngülerinin yokluğu insanların sirkadiyen ritimlerini aksatıp uyku bozukluklarına neden olabiliyor. Dahası daima karanlıkta yaşamak insanların güç düzeylerini düşürüyor.
Halbuki kutup gecesinde yaşamanın hoş bir şey olduğunu düşünenler de var. Örneğin Barents Denizi’nde Norveç’e bağlı bir takımada olan Svalbard’da yaşayan araştırmacı Hilde Falun Strom, NPR’a yaptığı açıklamada, “Karanlıktaki hoşluğu görmek zorundasınız. Bence bu hiç güç değil. Karanlığın içinde yürüdüğümde kendimi tabiatla daha da bütünleşmiş hissediyorum” tabirlerini kullanıyordu.
Kutup gecelerinin tesirli olduğu bölgelerde yaşayanlar bu periyodun beraberinde getirdiği depresif hisleri savuşturmak için güneş ışığıyla tıpkı dalga uzunluğunda ışık yayan ışık terapisi lambalarını kullanıyor. Rutinleri sürdürmenin, fizikî aktiviteler yapmanın ve mümkün olduğunca çok toplumsallaşmanın de tesirli olduğu belirtiliyor. Lakin karanlığın yanına eklenen dondurucu soğuklar, fizikî aktivite ve toplumsallaşma seçeneklerini sonlandırabiliyor.
Utqiagvik’te ocak ayında ortalama sıcaklıklar -28 dereceyi bulabiliyor. Lakin sıcaklık vakit zaman bu düzeyin de altına iniyor. Örneğin Norveç’in Kautokeino belediyesinde geçen yıl 5 Ocak’ta gece sıcaklığı -43,5 dereceyi gördü. Bu olay son 25 yılın en soğuk gecesi olarak kayda geçti.
HAYVANLAR DA BU DURUMA AYAK UYDURUYOR
Soğuk ve karanlık yalnızca insanları değil hayvanları da etkiliyor. Örneğin yaban sıçanları ve tarla fareleri bu periyotlarda daha evvel kara gömdükleri tohumlarla beslenirken Arktik yer sincapları kış uykusuna yatıyor. Kutup ayıları bile kışın en soğuk günlerini bir yerlere sığınarak geçiriyor. Birçok hayvan günlük ritimlerini ayarlıyor, gün içinde güç tasarrufu yapmak için beslenme ve uyku nizamlarını değiştiriyor.
Bazı hayvanların değişimleri daha da farklı. Örneğin ren geyiklerinin gözleri kış aylarında mavi mavi parlıyor. Bu sayede karanlık aylarda likenleri bulup beslenmeleri kolaylaşıyor. Denizde de zooplanktonlar Ay ışığını takip ederek derin sulardan yüzeye yaptıkları günlük göçlerini sürdürebiliyor.
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ KUTUP GECELERİNİ DE ETKİLEDİ
Karanlık ve soğuk kutup bölgeleri bile iklim değişikliğinin tesirlerini hissediyor. İklim değişikliği kutup gecelerinin hem daha karanlık hem de daha aydınlık olmasına neden oluyor. Yükselen sıcaklıkların denizlerdeki buz katmanlarını inceltmesi sayesinde daha fazla gemi bölgelerde seyredebilir hale geliyor. Sonucunda ortaya çıkan ışık kirliliği su yüzeyinin 180 metre altındaki deniz canlılarının bile davranışlarını etkiliyor.
Dahası, global sıcaklıkların yükselmesi Svalbard üzere bölgelerde yüzeydeki kar ölçüsünü azaltıp kışın yağmur yağmasına bile yol açabiliyor. Bu da karanlık mevsimleri daha da karanlık ve yaşaması daha da güç hale getiriyor.
The Washington Post’un “As it enters polar night, this Alaska town won’t see sunrise for 64 days” ve National Geographic’in “What it’s like to live through ‘polar night’” başlıklı haberlerinden derlenmiştir.