İzmir’de, Kültür ve Turizm Bakanlığı müsaadesi ile İzmir Katip Çelebi Üniversitesi ismine yürütülen ve İzmir Büyükşehir Belediyesi takviyeleri ile yapılan hafriyat çalışmalarıyla dünyanın, kent merkezindeki en büyük antik periyot agoralarından biri olan Smyrna Agorası’nın tarihi, gün yüzüne çıkıyor.
Kadifekale’den Kemeraltı’na kadar uzanan ve Büyük İskender tarafından 193 hektarlık alanda kurulan kentte gerçekleştirilen arkeolojik kazılarla farklı periyotlara ilişkin binlerce nesne keşfediliyor.
Bu kapsamda İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Türk İslam Arkeolojisi Kısmı Öğretim Üyesi ve Smyrna Antik Kenti Hafriyat Heyeti Lideri Doç. Dr. Akın Ersoy önderliğinde yürütülen arkeolojik çalışmalarda, Osmanlı Devri’ne ilişkin yüzlerce Kütahya fincanı ortaya çıkarıldı.
Arkeolojik çalışma
Doç. Dr. Ersoy, “Objelerin içerisinde Kütahya fincanlarının değerli yer aldığını söylemeliyiz. Türk-İslam periyodu açısından Anadolu’daki arkeolojik hafriyatlarda en fazla Kütahya üretimi fincanların ele geçtiği bir arkeolojik çalışma içerisindeyiz.” dedi.
“Bizans Devri’ni ve Osmanlı Devri’ni dolu dolu yaşadı”
Smyrna Antik Kenti hafriyatlarının Konak ilçesi Tarihi Kent Merkezi’nde yürütüldüğünü tabir eden Doç. Dr. Ersoy, “Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın müsaadesi ve İzmir Katip Çelebi Üniversitesi ismine buradaki çalışmaları yürütüyoruz. Bakanlığımızın yanı sıra İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin ve öteki kurum ve kuruluşların takviyeleriyle 2007 yılından itibaren bu çalışmaları sürdürüyoruz. Konak ilçesindeki kentin kuruluşu Büyük İskender’e dayanıyor. Hasebiyle bu kent Büyük İskender’den günümüze kadar Helenistik Devri, Roma Devri’ni, Bizans Devri’ni ve Osmanlı Devri’ni dolu dolu yaşadı.” ifadelerini kullandı.
“İnanılmaz bir yelpaze”
Söz konusu devirlere ait çok sayıda günlük nesne ve mimari kalıntıların günümüze ulaştığını belirten Doç. Dr. Ersoy, “Ve biz bunları ortaya çıkarmaya çalışıyoruz. İzmir’in çok katmanlı bir yapısı var. Bu katmanlar içinde bütün katmanlara hürmet gösteriyoruz. Bunların içerisinde bugüne kadar çok husus etmediğimiz, çok sayıda Osmanlı Devri’nin günlük ömür gereci elimize geçti. Osmanlı Devri’nde İzmirlinin zevkine sunulmuş yerli üretim seramik gerecinden tutun, Batı’dan ithal edilmiş olan eserlere kadar inanılmaz bir yelpazede çalışmalar yürütülüyor.” diye konuştu.
“Osmanlı’da kahve kültürü”
Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Kısmı öğretim üyesi olan ve Smyrna kazılarında Osmanlı ve Avrupa üretimi seramikler üzerine çalışmalar yürüten Doç. Dr. Sevinç Gök İpekçioğlu; “Osmanlı’da kahve kültürü çok ağır ve kahve sevilerek tüketiliyor. Kahve kültürünün en değerli ögelerinden birisi de fincanlar. Bilhassa 18’inci yüzyılda Kütahya’da üretilen fincanlar Anadolu’nun her köşesine yayılıyor. Bu fincanlar lokal ustalar tarafından atölyelerde üretilip birçok kente gönderiliyor. Bu kentlerden birisi de Smyrna. Smyrna’da birçok materyal ortaya çıkarıldı. Bu materyaller bölgede çok sayıda kahvehane, züccaciyeci olabileceği ya da meskenlerde kullanıldığı tarafında birtakım ihtimalleri oluşturuyor.” dedi.
“Bazılarında imzalar bulunuyor”
Fincanların motifleriyle ilgili de bilgiler veren Doç. Dr. Gök, kelamlarını şöyle tamamladı: “Genellikle halk tipi olarak isimlendirdiğimiz özgür fırça darbeleriyle ya da iğne şablon kullanarak ürettikleri çok kıymetli örnekler. Fincanların yanı sıra tabak, kase ve fincan altlıkları da ele geçen buluntular ortasında yer alıyor. Fincanların üzerinde imzalar da var. İmzalardan 2 adedini tespit edebildik. Osmanlıca yazılmış bir ‘ayvaz’ sözü görebiliyoruz. Bunun bir ustadan birçok dağıtımcıya ilişkin olabileceği konusunda niyetlerimiz var. Çok az örneği bulunan bir de ‘yazıcı’ imzası bulunuyor. Bilhassa İzmir’de liman kentinin gelişmesi ve Türk yerleşimiyle birlikte Agora çok kıymetli bir Osmanlı yerleşim alanı olmuş. Buradaki yerleşime bağlı olarak hem mutfak kapları hem de gündelik ömür gereçleri çokça bulundu. Bu örnekler içinde elde edilen yüzlerce fincan da kıymetli bir kümesi oluşturuyor.”