“Erkekler davrandıkları üzere, kadınlarsa göründükleri üzeredirler. Erkekler bayanları seyrederler. Kadınlarsa seyredilişlerini seyrederler. Bu durum, yalnız erkeklerle bayanlar ortasındaki alakaları değil, bayanların kendileriyle münasebetlerini de belirler. Bayanın içindeki gözlemci erkek, gözlenense bayandır. Böylelikle bayan kendisini bir objeye –özellikle görsel bir nesneye- seyirlik bir şeye dönüştürmüş olur.”
John Berger, Görme Biçimleri isimli kitabında toplumsal cinsiyet açısından bakma-görme hareketini bu halde açıklar ve devam eder: “Bizi çevreleyen dünyada kendi yerlerimizi görerek buluruz.”(1)
Bir bayanlar günü daha geldi çattı. Manasından koparılmış ve içi boşaltılmış birçok kutlamaya, iletiye ve bayana has eserler odaklı pazarlama faaliyetlerine maruz kalıyor olsak da kutlansın, konuşulsun ve tartışılsın.
Kadınlar gününü anmaya, kutlamaya gereksinim kalmayana kadar devam etsin. Bu yazıda tüm bu kutlamalara farklı bir gözle bakabilmenin kıymetini anlatmak istiyorum. Artık bizlerin de birer yayıncıya dönüştüğü etkileşimli ortamda, her birimiz bu türlü günlere dair içerikler üretiyor ve paylaşıyoruz. Çoğunluğu birbirinin gibisi ve tekrarı olan paylaşımlardaki bakış açısının kitlesel medyada sunulandan pek de farklı olmadığını görmek mümkün.
Çocukluğumuzdan itibaren maruz kaldığımız gerek televizyon, mecmua, gazete üzere klasik medyada, gerekse toplumsal medyada yer alan içerikler, haberler, sinemalar, reklamlar ve gibisi tüm üretimler hükümran kültür ve ataerkil sistemin devamlılığının sağlanmasında değerli bir rol oynar. Genel olarak erkek iktidarını pekiştiren medya içerikleri, bayanı erkek bakışıyla yansıtır ve kadınlık, ataerkil sistem içinde kabul görmüş pahalar ile temsil edilir.
Popüler kültür ve medyanın en büyük başarısı rastgele bir mevzuyu olağanlaştırmak ve yasallaştırmaktır.
Bunu bilhassa bayan alakalı içeriklerde görüyoruz. Bayan vücudu ve temsilleri, tanınan kültürü besleyen en değerli kaynak olan medyada yer alan programlar, sinemalar, içerikler, haberler, fotoğraflar ve reklamlarda belirli kalıplar içinde kullanılır. Bayanların medyada yıllar içerisinde seyirlik bir imgeye, cinsel bir objeye ya da yeterli anne, uygun gelin, güzel eş üzere kalıplara dönüştürüldüğüne şahit olduk ve olmaya devam ediyoruz.
Kitlesel medya ile temaslı olarak bakma-görme münasebetlerini inceleyen Sennett; medyanın insanların sahip olduğu enformasyonu artırırken onlardan beklenilen davranışın, müşahede, pasif iştirak ve bir çeşit röntgencilik olduğunu söz eder.(2) Kitlesel anlayışı çoktan geride bıraktığımız bu yüzyılda, medyada etkileşim halinde hem alıcı hem etkileyici hem de üretici olma gücüne sahibiz. Fakat tekrarlayan ve benzeri içerikler karşısında uyuşma ve röntgenci pozisyonunda olma ihtimalimiz hala devam ediyor.
Belli kalıpların daima kullanılarak tekrar edilmesi ve bu yolla olağanlaştırılması sonucunda, bayanın kendine bile dışarıdan ve de çoğunlukla da erkek bakışıyla baktığını söylemek mümkündür.
Özellikle reklam sinemalarında bayanların gösteriliş kalıplarına bağlı olarak tüm tüketimler bu kalıplaşmış algılar üzerinden gerçekleşir. En kolayından kozmetik bölümünde bayanların nasıl görünmesi gerektiği üzerinden sunulan ezberler, herkes tarafından kanıksanır ve adeta fabrikadan çıkmış pembe peluş oyuncaklar üzere misal görünümler tüketim gerçekliğinin sonucu olarak ortaya çıkar.
Medya ve tanınan kültürün hizmet ettiği olağanlaştırma ve yasallaştırma, ne yazık ki bayana yönelik şiddet konusunda da fonksiyonunu yerine getiriyor. Bir tane daha duymaya tahammülümüzün kalmadığı şiddet olaylarının haberlerde ve toplumsal medyada sunuluş biçimi en tahlile muhtaç alanlarımızdan biridir.
Medya içeriklerinde çoğunlukla erkek ve bayan ortasındaki biyolojik farklılığın temel alındığına, bayanların tabiatları gereği itaatkar, pasif, bağımlı; erkeklerin ise, saldırgan, faal, güçlü olarak resmedildiğine şahit oluyoruz. Böylelikle, farklılıklar zıtlık haline getirilip, insani alakalar yine tanımlanıyor. Eşitsiz bağların yaygın olduğu çağdaş kapitalist toplumlarda, bu durum eşitsiz pozisyonda olanlar için potansiyel bir tehdit ile birlikte yaşama manasına gelir. “Gündelik bağlantı kurma biçimleri sonlu, izole edilmiş ortamlarda yaşayan çok sayıda bayan; şiddeti, güya günlük hayatlarının olağan bir uzantısı olarak kabullenir ve içselleştirir.” Bu nedenle olayların ve bilhassa şiddetin hikayeleştirilmesinde, kullanılan her kelam ve fikir transferi toplum içinde eşitsiz ilgilerin pekiştirilmesinde değerli bir rol üstlenebilir.(3)
Medyada bayan vücudunun kullanımı ve şiddetin yer alış biçimi dikkat edilmesi gereken kıymetli konularımızdan biridir.
Yaşadığımız hayatın içinde var olan bir olgu olan şiddetin ekranlara gelmesi kaçınılmaz bir ögedir, lakin bunun bilhassa kurgulanmış metinler ve imajlar halinde ekrana getirilmesi sırasında sunuş biçimine dikkat edilmesi gerekir. Şiddete uğramış insanın vücudunun modül kesim gösterilerek aşikâr noktalarına odaklanılması, sık sık tekrar eden bu imajlar ve anlatılan kıssalar aracılığıyla aşikâr bir mühlet sonunda insan gözünde ve beyninde olağan hale gelir ve tepkisizleşmeye neden olur. Bayana yönelik şiddeti önlemeyi amaçlayan kamu spotu ya da reklam sinemalarında dahi çoğunlukla birebir kalıp bakış açısını görüyoruz. Bunların yerine, örneğin içeriklerde şiddeti uygulayanlara daha fazla yer vermek kalıpların dışında bir tabir biçimi olabilir. Bir manada bayan vücudu yerine, şiddeti uygulayanın afişe edilmesi ya da şiddet uygulayanların sonunda ceza görmesi, oluşturulan kıssaların dışarıdan bir bakış yerine bayanın bakış açısıyla aktarılması, en azından şiddet hareketinin olağanlaştırılması ve yasallaştırılmasına hizmet etmeyecektir.
Özetle, alışılagelmiş ve toplumsal olarak kanıksanmış olan erkek hükümran bakış açısıyla medya içeriklerini tasarlamak, bayana yönelik tüm mevzulardaki bakışı ve ne yazık ki şiddeti de adeta uyuşturucu tesiri yaparak yasallaştırma tabanına sahiptir. Erkek hâkim bakışla bayanı anlatmak, birebir vakitte bayanın erkek karşısındaki yerini tanımlar. Bunu hem bayanlar hem de erkekler olarak fark etmeliyiz ve bizi uyuşturmasına müsaade vermemeliyiz.
Kadına yönelik her türlü şiddeti önlemenin en değerli yolu elbette adalet ve eğitimdir. İlgili makamlardan bu sorumluluğu yerine getirmeleri için her gün daha fazla uğraş göstermelerini bekliyoruz. Bizler de kendi uğraşlarımızla bu sorumluluğun bir kesimi olabilir ve tahliline katkı sunabiliriz.
1. Adalet ve eğitim talep ederek,
2. Medyada gördüğümüz her türlü olumsuz içeriğe itiraz ederek,
3. Bayanın eşitsiz, aciz ve gibisi olumsuz gösteriliş biçimlerini olağanlaştıran içerikleri paylaşmayarak,
4. Çocuklarımıza bu hususta yanlışsız eğitim vererek,
5. Bayan ve erkeğin ötesinde insan olma pahalarını öne çıkararak ve her türlü şiddet lisanı yerine sevgi lisanını yayarak,
çözümün modülü olabiliriz.
Son kelam olarak yazının başlığına bir itirazda bulunalım; bayanlar göründükleri üzere değil, oldukları ve olmak istedikleri üzeredir.
Sözlerimizde hiçbir vakit şiddete değinmek zorunda kalmadığımız, yolu yalnızca sevgiden geçen bir dünya dileğiyle…
Yararlanılan Kaynaklar:
(1) Berger, John(2002). Görme Biçimleri, Çev.: Yurdanur Salman, Metis Yayınları, İstanbul.
(2) Sennett, Richard (2010) Kamusal İnsanın Çöküşü, Çev. Abdullah Yılmaz, Serpil Durak, Detay Yayınları, İstanbul.
(3) Aziz, Aysel vd.(1994). Medya, Şiddet Ve Bayan:1993 Yılında Türk Basınında Bayanlara Yönelik Şiddetin Yer Alış Biçimi. Başbakanlık Bayan Ve Toplumsal Hizmetler Müsteşarlığı Bayanın Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü, Ankara.
Instagram1
Instagram2