26 Ağustos 1922 sabahı, saat 05.30’da topçu ateşiyle başlayan Büyük Taarruz, 30 Ağustos 1922’de Başkomutanlık Meydan Muharebesiyle tamamlanır.
Ordumuz, Halide Edip Hanım’ı doğrularcasına bir tufan üzere 1 Eylül’de Uşak’a girecektir. Ulusal Gayretimizin Başkomutanı Mustafa Kemal’in, 1 Eylül 1922 tarihli isteği üzerine ilerlemesine devam eden ordumuz, 9 Eylül’de İzmir’e ulaşır.
SİVİL RUHUN GÖSTERGESİ
“İstek” diyorum, zira Mustafa Kemal, Garp (Batı) Cephesi Kumandanlığı’na ordumuzdan beklentisini, “Orduya hitaben yazdığım beyanname ekte takdim edilmiştir. Bunun bütün Garp Cephesi’ndeki kıtalara duyurulmasını ve zabitan vasıtasıyla efrada (erlere) dahi okunmasının sağlanmasını rica ederim” sözünü içeren bir üst yazıyla iletir. Mustafa Kemal, ekteki beyannamesine de “Türkiye Büyük Millet Meclisi Orduları” hitabıyla başlamakta ve şöyle devam etmektedir:
“…Afyonkarahisar, Dumlupınar büyük meydan muharebesinde zalim ve mağrur bir ordunun anasır-ı asliyesini (temel unsurlarını) inanılmayacak kadar az bir vakitte imha ettiniz. Büyük ve necip milletimizin fedakârlıklarına layık olduğunuzu ispat ediyorsunuz. Sahibimiz olan büyük Türk milleti istikbalinden emin olmağa haklıdır. Muharebe meydanındaki maharet ve fedakârlıklarınızı yakından müşahede ve takip ediyorum. Bütün arkadaşlarımın Anadolu’da daha öteki meydan muharebeleri verileceğini nazarı dikkate alarak ilerlemesini ve herkesin akıl gücünü ve yürek kaynaklarını, yarışırcasına karşılaşma ile sarfına devam eylemesini talep ederim. Ordular; Birinci Maksadınız Akdeniz’dir. İleri!”
Özetle; bu beyannameye baktığımızda zaferle sonuçlanmış bir gayretin siyasi başkanı ve askeri başkomutanı olduğu halde, ordudan “Ricada bulunan” bir Mustafa Kemal görürüz. Üstelik bu ricasını “Türkiye Büyük Millet Meclisi Orduları” hitabıyla devam ettirmiş; ordumuzun yetki sonlarını belirlemiştir.
BAZEN EN BECERİKLİSİ DE YENİLİR
Ve Mustafa Kemal, ordunun tek ferdine dahi emretmeyen, onlardan Akdeniz’e, yani İzmir’e ulaşmalarını talep eden başkomutan olarak görünmekten çekinmemiştir. Başkomutan Mustafa Kemal’in bu üslubu nezaket dolu sivil ruhunun göstergesidir.
Mustafa Kemal bu nezaketini 2 Eylül 1922’de esir alınan Yunan Ordusu Başkomutanı Nikolas Trikopis’e karşı da sürdürür. Mustafa Kemal ile Trikopis’in müsabakasını, Halide Edip Hanım birebir isimli yapıtında şu cümlelerle aktarıyor:
– Oturun general, yorulmuş olacaksınız.
Bundan sonra, sigara katmanını uzattı, kahve ısmarladı… Bundan sonra masanın etrafına oturdular. Mustafa Kemal Paşa, askerlik alanında oynadıkları oyunu münakaşa etmek için sabırsızlanıyordu… Mülakat bitince, Mustafa Kemal ayağa kalktı:
– Sizin için bir şey yapabilir miyim, diye sordu.
Trikopis:
– İstanbul’daki karımın vaziyetimden haberdar edilmesini isterim, diye yanıt verdi.
O vakit Mustafa Kemal Paşa, Trikopis’in elini yeniden uzun surece tutarak dedi ki:
– Harp bir talip oyunudur, General. Bazen en beceriklisi de yenilir, siz görevinizi yaptınız. Mesuliyet talihten geliyor. Müteessir olmayınız.”
Mustafa Kemal’in esir Trikopis’e davranışı da askeri geleneklerin bir örneği olduğu kadar, sivil kişiliğinin de bir tezahürüdür.
Yazının bu kısmında Halide Edip Hanım’ın Türk’ün Ateşle İmtihanı isimli yapıtında yer alan bir öbür anısını da paylaşmak istiyorum. Halide Edip Hanım, -muhtemelen 31 Ağustos 1922’de- savaş bölgesinde bir yüzbaşıyla karşılaşır. Yüzbaşı, şehit düşmüş ikiz kardeşini defnetmektedir. Halide Edip, şehidi, “Yerde yatan Yüzbaşı Celal, kardeşinin portresi üzereydi… Siyah kaşlarının birinin orta yerinde büyük bir yara vardı. Lakin yüzü mutlak bir sükûn içindeydi,” sözcükleriyle tasvir eder. Defnin akabinde Halide Edip, şehidin mezarının başında dua eder ve içinden şu dilekte bulunur:
KARDEŞLİĞİ ÖĞRENMEK
“Ey Allah’ım, bütün insanlara, onların senin çocukların ve birbirlerinin kardeşi olduklarını öğretmenin vakti gelmedi mi?”
Halide Edip’in, annesinin iki yıldır görmediği Şehit Yüzbaşı Celal’in mezarının başındaki dileği, Mustafa Kemal’in zaferden yaklaşık bir ay sonra TBMM’de yapacağı konuşmasının son kısmında kendisine yer bulmuş üzeredir. Atatürk, 4 Ekim 1922 tarihli ve “Başkumandan Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretlerinin Son Harbin Tafsilatına (ayrıntılı açıklama) Dair Beyanatı” başlıklı konuşmasının finalinde şöyle der:
“…Düşman elleriyle viran olmuş ve milletimiz tarafından her köşesini kurtarmak için seve seve can verilmiş ve çocuklarımızın kanı ile sulanmış olan yurdumuzun ufkunda artık sulhun tatlı güneşi gecikmeyecektir…”
ATATÜRK’ÜN BAĞLILIĞI
Demem o ki Mustafa Kemal’e baktığımızda, kişiliği ve karakteri prestijiyle ulusal egemenliğe ve ulusal egemenliğin yaşama geçtiği yer olan TBMM’ye bağlı, başkomutan olarak buyruğu altındakilere karşı dahi alçakgönüllü ve nazik, düşmanlarına karşı saygılı ve bağışlayıcı bir kişilik görürüz; bu kişiliğin yüzü ulusal egemenliğe dönüktür. Dünya tarihinin en değerli kumandanlarından olan Mustafa Kemal’in askeri kişiliği, bu sivil haliyle çevrelenmiş, sivil haliyle şekillendirilmiş ve belirlenmiştir.
25 yaşında genç bir subayken dahi; 1906’da arkadaşlarına yeni bir devletin kurulması gerektiğini aktaran ve bu devletin de “Hâkimiyetin kayıtsız kuralsız milletindir” temel unsuru üzerinden yükselmesi gerektiğini savunan kendisi değil midir? Mustafa Kemal, 1906’dan TBMM’nin açıldığı 1920’ye kadar, “Millet hâkimiyetini sağlama” gayesinden geri adım atmamış, 29 Ekim 1923’de Cumhuriyeti ilan ederek millet hâkimiyetini kalıcılaştırmıştır.
Kılıçdaroğlu, Ulusal Gayret müzesinde…
İLERLEDİĞİMİZ YOL
Büyük Taarruz’un ve Başkomutanlık Meydan Muharebesi’nin 100. yılında, Mustafa Kemal’in “Hâkimiyetin kayıtsız koşulsuz millete ilişkin olduğu” unsuruna, bu unsur üzerine inşa ettiği TBMM’nin varlığına, daha çok gereksinim duyuyoruz. Mustafa Kemal, hayatı boyunca en kıymetli amaç olarak demokrasi çabasını kalıcı bir kademeye taşımak olduğunu biliyoruz. Bunun içindir ki Cumhuriyetimizi demokrasiyle taçlandırmanın sorumluluğunu taşıyoruz.
Çünkü Mustafa Kemal’in, Büyük Taarruzun II. Yıldönümünde ve üstelik Dumlupınar’da yaptığı, “Efendiler, hâkimiyeti ulusala o denli bir ziyadır ki onun karşısında zincirler erir, taç ve tahtlar yanar, mahvolur” tanımına uygun olarak, temel sorunların millet hâkimiyetinin ve demokrasinin tesisiyle çözüleceğini görüyoruz. Kuşku duymuyorum ki sivil bir kişilik olarak Mustafa Kemal’den öğrendiklerimiz ve bu kişiliğinin aydınlığında ilerlediğimiz yol, bizi gerçek demokrasiye ulaştıracaktır.
HALK DEVLETİ HALKIN DEVLETİ
Çünkü Mustafa Kemal Atatürk, 13 Ağustos 1923 tarihli TBMM konuşmasında “Yeni Türkiye devleti, bir halk devletidir, halkın devletidir… Bir ulusun dünyadan tümüyle silinmesi, bir ulusun insanlık topluluğundan tümüyle yok edilebilmesi için Nuh tufanı kadar harika güç olayların gerçekleşmiş olması gerekir. Ama bireyler, resen alçalmaya mahkûmdur. Bu nedenle halk idaresi ile kişi idaresi ortasında hayat ve yok olma oranları da bununla aynıdır” derken bize bugüne dair sorumluluğumuzu hatırlatıyor. Yani Türkiye Cumhuriyetimizi, tekrar halk devleti, halkımızın devleti yapmanın mecburiliği bizim omuzlarımızdadır.
İnanın; Türkiye Cumhuriyeti’ni tekrar halkın devleti yapacak olan demokrasiye tam manasıyla ulaştığımızda, Halide Edip Hanım’ın Yüzbaşı Celal’in mezarı başında lisana gelen dileği de gerçekleşmiş olacak. Zira Cumhuriyetimizi demokrasiyle taçlandırdığımızda, bu taçlandırmayı kimseyi dışlamadan, ötekileştirmeden ve daima birlikte başardığımızda, birbirimizin kardeşi olduğumuz gerçeğine bir adım daha yaklaşmış olacağız. Bizim bu başarımız tüm mazlum milletlere ve çağdaş uygarlığa da örnek olacak; bu ülkelerin mensupları ortasında yeni bir kardeşlik hukukunun oluşmasına da katkı sağlayacaktır.
Bu hislerle, Büyük Başkanımız Mustafa Kemal’in 4 Ekim 1922 tarihli konuşmasından feyz alarak, başta kendisini ve Büyük Taarruz’da vazife üstlenmiş devrin Genelkurmay Lideri Fevzi Çakmak’ı, devrin Garp (Batı) Cephesi Kumandanı İsmet İnönü’yü, devrin Ulusal Savunma Bakanı Kazım Özalp’i ve Ulusal Gayretimizin tüm ordu mensuplarını, TBMM’nin kıymetli vekillerini ve Halide Edip Adıvar’ı sevgi, hürmet ve şükranla anıyorum.
KEMAL KILIÇDAROĞLU
CHP GENEL BAŞKANI