Ticaretin seyri değişirken; tüketici, üretici ve devletin ekonomik menfaatlerini gözeten yasal düzenlemelere muhtaçlık artıyor. Birçok ülke ve Avrupa Birliği (AB) üzere milletlerarası örgütler piyasa aksaklıklarının önüne geçmek, adil ve şeffaf ticari şartları tesis etmek ve rekabeti kollayıcı önlemleri alarak gerek platform içi gerek platformlar ortası dengeyi gözetmek maksadıyla çalışmalarını hızlandırdı. Kısa müddet öncesine kadar, yenilikçiliğin ziyan göreceği korkusu ile e-ticaret bölümüne müdahaleden kaçınan hükümetler, son birkaç yılda büyük ölçekli işletmelerin tedarik zincirine hâkim olmaya başlamaları ile üretici ve tüketiciyi korumak için yasal düzenleme yapmaya başladı. Bu düzenlemelerin en kıymetli örneklerinden biri olan ve AB’de 12 Ekim 2022 tarihinde yayımlanan Dijital Pazarlar Yasası’yla büyük ölçekli ya da hâkim pozisyona sahip ve “geçit bekçisi” olarak isimlendirilen dijital platformlara yönelik faal rekabetin sağlanması maksadıyla öncül düzenlemeler yapıldı. Tüm dünyada e-ticareti daha eşitlikçi duruma getirecek düzenleme çalışması sürerken, Türkiye öteki ülkelere de örnek olabilecek bir çalışmaya imza attı.
PİYASA DAHA REKABETÇİ OLACAK
Geçtiğimiz temmuzda Meclis’te kabul edilen ‘Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’, e-ticaret ortamını daha rekabetçi, üretici ve tüketicinin haklarını koruyan bir hale getiriyor. Kamuoyunda “E-ticaret Yasası” olarak da bilinen düzenleme dijitalleşmenin tesiriyle klasik kanallardan elektronik alana yanlışsız süratle ilerleyen e-ticaret aktörlerinin daha rekabetçi bir ortamda ticaret yapmasını sağlayacak. Farklı mecralarda, kelam konusu düzenlemenin ‘anti-demokratik’, ‘ticareti kısıtlayıcı’, ‘yabancı yatırımı engelleyici’ nitelikte olduğu tarafında bir algı oluşturulmaya çalışılsa da, aslında yeni yasa e-ticareti her kesim için daha özgür hale getiriyor.
AMAÇ TİCARETİ ENGELLEMEK DEĞİL TÜM KESİTLERİN HAKLARINI TEMİNATA ALMAK
Düzenlemenin en kıymetli gayesi ise bir yahut birkaç pazar yerinin orta ve uzun vadede e-ticaret pazarına hâkim olmasını engellemek olarak gösteriliyor. Çünkü, ABD üzere e-ticaret pazarında monopolleşme yaşanan ülkelerden farklı olarak Türkiye bu hususta geç kalmış değil. Bu nedenle, küçük üreticiden KOBİ’lere, bankalardan kargo şirketlerine, mikro ve küçük ölçekli e-ticaret sitelerinden pazara yatırım yapmak isteyen yeni aktörlere kadar birçok kısmın haklarını teminat altına alan bir içerikten kelam ediliyor.
ÜLKEMİZDEKİ E-TİCARET HACMİ 381 MİLYAR TL’YE ULAŞTI
Pandemi sürecindeki kısıtlamalarla birlikte 2021’de 4,9 trilyon dolar olan global perakende e-ticaret satışlarının 2026’te 8,1 trilyon dolara ulaşması bekleniyor. Ayrıyeten, 2021 yılında yüzde 16,6 olan e-ticaretin global perakende içindeki hissesinin 2025’te yüzde 24.5’e ulaşacağı öngörülüyor. Ülkemizde ise 2019 yılında yüzde 9,8 olan e-ticaretin genel ticarete oranı yaklaşık iki katına çıkarak 2021 yılında yüzde 17,7 üzere değerli bir düzeye ulaştı. 2022’nin birinci 6 ayında yüzde 18,5’e çıktı. Geçen yıl ülkemizdeki e-ticaret hacmi ise yüzde 69 artarak 381,5 milyar TL oldu.
Küçük satıcı tek siteye mahkum kalmayacak
Rakip pazar yerleri eşit koşullarda faaliyet gösterirken, oluşan rekabet ortamından ötürü tüketiciler, eserlere daha uygun fiyattan ulaşacak. Yasa, burada hiçbir şirketin ticaretini, kârını yahut faaliyetlerini engelleme değil yalnızca piyasadaki rekabeti bozmaya yönelik davranışları sonlandırmayı amaçlıyor. Rastgele bir pazar yerinin tekelleşmemesi yani piyasada tek aktör olmaması için yasa koyucu muhakkak bir düzenleme yapıyor.
Ekonominin işleyişi için gerekli
E-ticaretteki bu süratli yükseliş, perakende başta olmak üzere her dalı etkiliyor. Türkiye’de geçen yıl perakende e-ticaret hacmi 234 milyar Türk Lirası olarak gerçekleşirken, bu hacmin yarısını dalın önde gelen e-ticaret pazar yerlerindeki satışlar oluşturdu. 2021 yılında e-ticaret faaliyetinde bulunan 484 bin 347 işletmenin 472 bin 604’ü elektronik ticaret pazar yerlerinde faaliyet gösteriyor. İşletmelerin e-ticaret pazar yerlerine nazaran dağılımına bakıldığında ise yüzde 74’ünün sırf bir, yüzde 12’sinin iki, yüzde 6’sının üç ve yüzde 3’ünün dört ve üzeri pazar yerinde satış yaptığı görülüyor.
KANUNDA DÜZENLENEN KONULAR
YASANIN KİLİT NOKTASI
Rekabeti bozana denetim
Bu düzenlemeler ile ekonomik parametreleri tek başına belirleyebilme güçleri giderek artan çok büyük ölçekli ya da başat elektronik ticaret pazar yerlerinin rekabeti bozucu yahut sınırlayıcı faaliyetlerinin engellenmesi amaçlanıyor. Öte yandan, tüketicilerde orta ve uzun vadede oluşabilecek refah kaybının önüne geçilmesi, çok reklam ve indirim uygulamaları üzere agresif büyüme stratejileri uygulayan pazar yerlerinin kelam konusu faaliyetlerine piyasa lehine son veriliyor.