Hazal Yalın
Bu hafta Rusya basınından seçki, dört mevzuyu kapsıyor: Türkiye ve BM arabuluculuğunda imzalanan İstanbul memorandumları, Zelenskiy’in The Wall Street Journal’a açıklaması, Rusya liberallerinin Türkiye hayranlığı ve Rusya’da Sohnut Ajansı’nın yasaklanması teşebbüsü etrafında İsrail ile bağlantılar. İzvestiya’da İstanbul memorandumları üzerine yazan Andrey Sıçev, Rusya Devlet Amme Yönetimi Üniversitesi’nde doçent. Sohnut ve İsrail’in göç siyaseti üzerine yazan Gevorg Mirzayan da Maliye Üniversitesi doçenti. Resmi olarak “yabancı acentası” sayılan liberal Rosbalt’ın Türkiye liberalizmine coşkun hayranlığı dikkat cazibeli; Rosbalt böylelikle Kremlin’e Türkiye’de yakın yılların liberal asr-ı saadet zamanını örnek almayı öğütlüyor.
‘Batıda kuraklık, Rusya’da hububat üretiminde rekor’
Gıda krizi ve onu izleyecek açlık bu kış dünyayı vurabilir. Bu tedirginlik verici kestirimleri medyada giderek daha sık görüyoruz. Bu kestirimlerin nedenlerinden biri iklim faktörü: Avrupa, Çin ve ABD’yi olağandışı bir sıcak dalgası sarsıyor. İtalya’da pirinç üreticileri kuraklık nedeniyle bir buçuk aydır su tasarrufu yapıyor, kimi çiftçiler ekinlerinin yarısını şimdiden kaybetti. En büyük hububat ihracatçılarından biri olan Hindistan tarım hasatının kıymetli bir kısmını kaybetmek riskiyle karşı karşıya. Hintli medya kuruluşlarına nazaran buğday üretimi bu yıl yüzde 15 düşebilir. Bir de Rusya ve Ukrayna’dan besin tedariki sorunu var.
Tahıl koridoru kurulmasından birinci olarak 8 Haziran’da Lavrov ve Çavuşoğlu’nun Ankara müzakerelerinde kelam edildi. 19 Temmuz’da sıkıntı Tahran’da tekrar gündeme geldi ve Putin ile Erdoğan Ukrayna hububatının çıkarılmasını görüştüler. …
22 Temmuz’da Türkiye’nin, daha somut olarak da Erdoğan’ın arabuluculuğunda, Ukrayna Altyapı Bakanı Aleksandr Kubrakov ile BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, Ukrayna tahılının Karadeniz üzerinden çıkartılması mutabakatını imzaladılar; buna paralel olarak hububat nakliyesinin garantörü olarak Rusya savunma bakanı, Türkiye cumhurbaşkanı ve BM genel sekreteri ortasında bir mutabakat ve bu kapsamda Rusya ve BM ortasında Rusya tarım eserleri ve gübresinin dünya pazarlarına arzına yönelik işbirliği memorandumu da imzalandı. …
ABD, Kanada ve Fransa nezdinde batının dünya çapında tahıl ihracatçılarının Ukrayna ile besin krizini kendi ihraç hububatları için daha kârlı mukaveleler imzalamak maksadıyla bilerek köpürttükleri duygusu güçlü. …
AB, bilhassa de batı kısımları kuraklık altında. Avrupa Komitesi pazartesi günü, AB topraklarının yüzde 46’sında kuraklık yaşandığına, yüzde 11’inde ise toprakta rutubet yetersizliği olduğuna dair bir rapor yayınladı. Strategie Grains analizcilerine nazaran geçen yıl 129,9 milyon ton hasat toplayan AB’in bu yılki hasatı 5 milyon ton azalabilir.
Rusya’da ise tarihi rekor beklentisi var. Ziraî Piyasa Araştırmaları Enstitüsü varsayımlarına nazaran bu yıl 90,5 milyon tonu buğday olmak üzere 138,5 milyon ton hububat toplanacak. … (A. Sıçev / İzvestiya, 22 Temmuz)
‘Zelenskiy: Kayıplarımız azaldı, günde yalnızca 30 meyyit ve 250 yaralı’
Ukrayna Devlet lideri Vladimir Zelenskiy The Wall Street Journal’a verdiği demeçte Rusya ile Ukrayna ordusunun kaybedilen topraklara geri dönmesini kapsamadan varılacak ateşkes ve mütarekenin yalnızca askeri çatışmayı uzatacağını söyledi. Zelenskiy’e nazaran bu, Moskova’ya “bir sonraki raund için ikmal ve silahlanma imkânı verir”.
Zelenskiy, Ukrayna silahlı kuvvetlerinin günlük kayıplarının azaldığını da söyledi. Ukrayna ordusunun kayıpları günde yaklaşık 30 meyyit ve 250 yaralı. Zelenskiy’e nazaran “ateş kapasitesi dengelerindeki değişiklik” Kiev’in askeri kayıplarını durdurdu. …
Zelenskiy hastaneye kaldırıldığı ve ağır bakıma alındığı haberlerini de yalanladı. Ukrayna devlet ajansına nazaran kimliği meçhul hackerler TAVR Media radyo istasyonlarına saldırdılar, Melodiya FM radyo kanalını hacklediler ve Zelenskiy’in ağır bakımda bulunduğu, başkanlık vazifelerini Yüksek Rada Lideri Ruslan Stefançuk’un yerine getirdiği haberlerini yaydılar. … (M. Rodionov / Gazeta.RU, 23 Temmuz)
‘Türkiye’nin ekonomik mucizesi’
Batı’yla bağların kopmasından sonra Rusya’nın Doğu’dan ders almaktan öbür yolu kalmadı. Çin erişilmez. Geriye Türkiye ve İran kalıyor.
Kremlin artık Batı’ya bakmıyor. Uzun yıllar moda olan, Çin’i örnek alma fikri de az çok soldu. Rusya ikliminin Çin’e hiç benzemediği ortaya çıktı. Moskova Uzakdoğu’daki büyük komşusundan artık mümkün olduğunca çok emtia, para, teknoloji ve yeterli kelam bekliyor. Lakin Rusya’nın yapılandırılmasıyla ilgili yönerge beklentisi yok. …
İran’ın kendi batı-karşıtı imparatorluk projesi var, Türkiye’nin kendi projesi. Bugünkü İran rejimi 1970’lerin sonunda, İslam ihtilalinden sonra ortaya çıktı. Türkiye rejimi ise Erdoğan tarafından yaklaşık 20 yıl evvel kuruldu. Her ikisinin de beka kabiliyeti var. Her ikisi de taklit edilebilir. Tek gereken seçim yapmak.
Pek çok biçimsel gösterge itibariyle iki devlet şaşılacak kadar emsal. Nüfus itibariyle, Türkiye’de 83, İran’da 87 milyon kişi yaşıyor. Ortalama hayat mühleti ikisinde de 75-76 yıl. Kentleşme itibariyle de o denli: iki imparatorlukta toplam nüfusun yüzde 77’si kentlerde yaşıyor. Ve elbette, ikisi de büyük silahlı kuvvetlere (İran’da 600 bin kişi silah altında, Türkiye’de 440 bin kişi) ve ihtiraslı askeri-sınai komplekslere sahip.
Ancak maddi muvaffakiyetler karşılaştırıldığında benzerlik kayboluyor. Tüketici fiyatlarına nazaran kişi başına GSYH 2021’de Türkiye’de 30 bin, İran’da ise yalnızca 17 bin dolar. … İran’ın ihracatı 100 milyar dolar, Türkiye’nin 250 milyar dolar. İran’ın ihracatı petrol ve petrol eserlerinden oluşuyor ve Çin ve Hindistan’a gidiyor. Türkiye ise dış pazarlara mesken eşyaları, elbise, araba ve kimyasal satıyor; bu ihracatın yarısı da müşkülpesent alıcıların olduğu Avrupa’ya yapılıyor. …
Türkiye’de son yarım yüzyılda bir ekonomik mucize gerçekleşti. 1970’lerden beri iktisat bağlarından kurtuldu, devlet teşebbüsleri özelleştirildi, yabancı yatırımcılar çekildi, batı pazarlarına açıldılar. … Gelişme, Erdoğan’ın idaresinin birinci on beş yılında da devam etti.
Başarının sırlarından biri, bir ayağının Batı’da, başkasının Doğu’da olmasındaydı. Bugün NATO Türkiye’ye bağımlı, Türkiye’nin rastgele bir bahiste veto kararı alabileceği endişesiyle yaşıyor. Türkiye’nin AB kapısında beklediği vakitler da olmuştu (resmi olarak hala aday üye). Fakat artık AB, kâh Suriyeli mültecilere Avrupa kapısını açacağı, kâh yeni bir ticari-mali ültimatom vereceği tasasıyla gözlerini Türkiye’ye dikiyor.
Bu ilgi modeli uzun müddettir problemsiz işledi ve Ankara’ya yalnızca siyasi kazanım değil maddi hisse da getirdi. Sonuçta Türkiye, İran’ı iki kat geride bıraktı. Türkiye rejiminin imparatorluk unsurları o denli görünüyor ki batılılaşan iktisadın kalkınmasına mani olmadı.
Ama son periyotta her mucizenin başlangıcı olduğu üzere sonu da olduğu ortaya çıktı. Türkiye iktisadı yerinde tepiniyor. Enflasyon ülkeyi vurdu. Yabancı yatırımcılar şaşkın. Erdoğan mali doğaçlamalarıyla rasyonel olanın hududunda oynamaya alışkındı zati, artık bu hududu aştı.
Belki ileride geri alınamaz değişiklikler olur. Lakin şimdilik tüm sarsıntılara karşın Türkiye iktisadı açık, güçlü ve İran’ın batı aksiliği içinde durağan ve izole iktisadına nazaran çok daha üretken. … (V. Grankin / Rosbalt, 21 Temmuz)
‘Sohnut’un Rusya’da yasaklanmasına doğru’
Rusya, İsrail için en değerli kuruluşlardan biri olan Sohnut’u topraklarından kovan dünyadaki birinci ülke olabilir.
Önümüzdeki günlerde Rusya’yı üst seviye bir İsrail heyeti ziyaret edecek. Ziyaretin resmi hedefi, Sohnut’u kurtarmak. Bu, Rusya’daki (ve dünyanın öbür ülkelerindeki) Musevilerin İsrail’e dönüşleriyle (yani aslında ülkelerinden ayrılmalarıyla) uğraşan bir örgüt.
İsrailliler bu örgütü, ajansın faaliyetlerinin lağvedilmesi talebiyle Basman Mahkemesi’nde dava açan Rusya Adalet Bakanlığı’ndan kurtarmak istiyorlar. Birinci celse 28 Temmuz’da; büyük olasılıkla orada Rusya bakanlığının bu İsrail yapılanmasına karşı resmi itirazları seslendirilecek.
Kimi kaynaklar, Rusya’nın itirazlarının resmi evraklarda belirsizlik yahut eksiklikle ilgili olmadığını ileri sürüyorlar. Dediklerine nazaran Rusya devleti Sohnut’un, İsrail için (doğal olarak Rusya için de) kıymetli ve gerekli bilim adamları, bedelli uzmanlar vb.nin Rusya’dan ayrılmasını teşvik eden faaliyetlerinden rahatsız.
İsrail yetkilileri bu faaliyette hiçbir kötülük yahut doğal olmayan yan görmüyorlar. Dahası bu onlar için ülkelerine ve bütün olarak Yahudi geleneğine karşı kutsal bir misyon.
İsrail’de doğum oranları, gelişmiş ülkeler ortasında en yüksek oranlar. 2022’de yetişkin bayan başına doğum oranı 2,954’ü buldu. Lakin birincisi, bu oran düşmekte. İkincisi de bu orandan İsrailli çok ortodoksları düşmek gerek. Bu kesimde doğum oranı 2020’de yetişkin bayan başına 6,64 çocuktu. Fakat çok ortodokslar orduya alınmıyor, vergi ödemiyor, yani onların çocuklarının da İsrail devletine pek bir faydası olmayacak. Üçüncüsü, bu doğum oranından Arap ailelerine doğan çocukları da düşmek gerek (2020’deki toplam doğumların yüzde 21,7’si Arap kadınlarından), çünkü pek çok Arap, Yahudi devletine sadakat beslemiyor. Son olarak doğan küçük İsraillileri büyütmek, yetiştirmek, eğitmek de gerek. Meğer “hazır” Musevileri ithal etmek daha kolay ve daha süratli. Eğitilmiş ve yetişmiş, İsrail faydasına çalışmaya hazır beşerler. Bugün itibariyle İsrail nüfusunun yüzde 15’i bu “geri dönüşlerden” oluşuyor. İsrail’deki yaklaşık 900 bin Yahudi de Rusya ve eski Sovyetler Birliği kökenli, bu sayı Rusya vatandaşları hesabından artıyor. Bütün 2021 boyunca İsrail’e yaklaşık 7 bin Rusya vatandaşı göçtüğü halde bu yılın ocak ayından temmuz ortasına kadar toplam sayı 15 bini buldu. … (G. Mirzayan / Vzglyad, 22 Temmuz)