Duygu Erdoğan / İSTANBUL – Tarımda kuşkusuz bundan sonraki her dönemin gündemi ‘iklim’ olacak. 2022’den bu yana yaşanan pek çok sorun, Türkiye genelinde iklim değişikliğinin tesirlerinden kaynaklandı. Kuraklık, yüksek sıcaklık, ani yağış ziyanları; eserlerin dönemlerinde epeyce düşük verimlerle hasada gidilmesine neden oldu. 2023’ün tesirlerinin yaşandığı 2024 dönemi narenciye, kışlık sebzede düşük üretime karşılık artan taleple; yazlık zerzevat meyvelerde ise yüksek üretime karşılık düşük seyreden taleple çiftçiyi epeyce zorladı.
Diğer yandan iklim kaynaklı meseleler, tarımda ‘tarihi’ de değiştiriyor. Yaklaşık 5 yıllık süreçte tarlada ekim dönemi ekim ayından aralık ayına kadar uzadı. Bu farklılık randımanı yüksek oranda etkilemese de iklim değişikliğinin geldiği boyutu gözler önüne seriyor.
Bu periyot fiyat artışlarının da tüketiciyi hayli zorladığı üretim dönemi olarak kayıtlara geçmiş oldu. Tarladan uygun fiyata çıkan eser; tüm ortacılar ve eklenen maliyetlerle market tezgahlarına beklenilenin çok üzerinde fiyatlarla geldi.
Tüm bu ortaya çıkan tablo, 2025 döneminin da tarımda pek çok risk ögesine karşılık üretimin nasıl devam edeceği sorusunu akıllara getiriyor. Çiftçinin gündeminde kamunun takviyelerle maliyetleri düşüreceği ve üretimin planlanmasıyla izlenecek bir yol haritası var. Tüketici ise daha uygun fiyatlara erişmek için kamunun kontrol düzeneklerini artırarak, aracısız bir sistemle eserlerin sofralara ulaşmasını bekliyor. Tarlada yeni yılın gündemlerine yakından bakalım…
Fiyatlar takipte
Makroekonomik programlar kapsamında büyümenin temel yapılarından biri olarak tarımda önceliğin verimlilik ve üretim artışına verildiği görülüyor. Tarımda verimlilik artışlarıyla büyümenin sürdürülebilirliğinin sanayi dalıyla etkileşim içinde destekleneceği belirtiliyor.
Tarımsal üretimde randıman artışının temelinde; işlenmeyen tarım topraklarının üretime kazandırılması; ekilebilir ve sulanabilir alanların genişletilmesi maksadı var. Bitkisel eserlerin arz talep istikrarının ise yakın vakitte açıklanan üretim planlamasıyla sağlanacağı söz ediliyor.
Arz taraflı siyasetlerin tarımda üretici ve tüketici lehine yarar sağlaması konusunda değerli amaçlar var. Bilhassa enflasyonda bu açıdan bir şok tesiri yaşanmaması ismine üretim kapasitesi ve arz güvenliğinin artırılması gerekliliğine vurgu yapılıyor. Buna nazaran gayeler şöyle:
“Gıda fiyatlarında istikrarı ve arz güvenliğini sağlamayı teminen arazinin randıman kabiliyeti ile birlikte yağış ve sulama imkânları da gözetilerek stratejik tarım eserlerinde amaç yeterlilik oranları belirlenecek ve üretim planlaması hayata geçirilecektir; besin ve tarım eserlerindeki kısa ve uzun devirli arz-talep ve ihracat-ithalat değişimleri ile dağıtım zincirindeki gelişmelerin fiyatlara muhtemel tesirlerinin erken ikaz yaklaşımıyla izlenmesi, kıymetlendirilmesi ve fiyat istikrarının desteklenmesini teminen ilgili kurumlarla koordine halinde vakitli maliye ve dış ticaret siyasetleri uygulamaya konulacaktır; hür piyasa sistemi içerisinde ziraî eserlerde fiyat istikrarını desteklemek üzere muhakkak eserlerde Besin ve Tarım Eserleri Stok Takip Sistemi oluşturulacak ve besin eserleri depolarında izlenebilirlik sağlanacaktır.”
‘Su’ gündemi
Özellikle 2023 tarla ekim döneminde eser randımanını düşüren esas etken sulama imkanları oldu. Kuraklık karşısında mevcut barajlardan sulama yapılamadı, yer altı sularından randıman alınamadı.
Tarımsal üretimi verimlilik ekseninde artırmak ve besinin tüketiciye ulaşırken geçtiği etapları izlemek için Orta Vadeli Program ve bütçede de gayeler ele alındı. Buna nazaran su konusu bilhassa takip edilecek. Yeni bitkisel üretim takviyeleri de su ekseninde planlandı.
2025-2027 periyodu OVP için bir sunum yapan Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı, tarımsal üretimin artırılmasında bilhassa ‘su’ vurgusu yaptı. Bakan Yumaklı, “Su kaynaklarımızın aktif idaresi, geleceğimiz ve ekonomimiz için büyük değer arz ediyor… Kapalı devre sulama sistemleri oranımız yüzde 35. Fakat yaptığımız yeni hiçbir sistemi açık yapmıyoruz artık, hepsi kapalı sistem olarak yapılıyor. Ayrıyeten üreticilerimizin de damlama sulama üzere sistemlerinin yüzde 50’sini hibe olarak biz karşılıyoruz. 2028’e kadar da oranı yüzde 45’e çıkarma maksadımız var. 2025 yılında sulama bütçesine ayrılan bütçede yüzde 83 artış yapıldı. Ziraî üretimin artırılması kararlığını buradan da görmek mümkün” dedi.
Aile işletmeleri korunacak hayvancılık takviyesi artacak
2025 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı’ndaki datalara nazaran, 2024 ziraî destekleme bütçesinin yıl sonuna kadar 91.6 milyar lirayı görmesi bekleniyor. Destekleme bütçesi 2025 yılında, bu yıla kıyasla yüzde 47.5 artarak 135 milyar liraya çıkarıldı.
Bu kapsamda, hayvancılıkta verimlilik ve kalitenin artırılması da amaçlanıyor. Hayvancılığa sağlanan dayanağın bu yıl toplam 19 milyar 740 milyon liraya ulaşması, gelecek yıl ise yüzde 37.5 artışla 27 milyar 150 milyon lira olması planlandı.
Hayvancılık desteklemeleri kapsamında planlı üretime uygun halde uygulanacak yeni modele geçiş 26 Temmuz’da gerçekleşmişti.
Yeni dayanak modeliyle hayvancılıkta randımanın artırılması, hayvan sıhhatinin korunması, planlı üretim kapsamında belirlenen havzalar bazında üretimin artırılması hedefleniyor. Ayrıyeten, üretici örgütlülüğünün güçlendirilmesi, küçük aile işletmelerinin sürdürülebilirliklerinin sağlanması ile genç ve bayan yetiştiricilerin kesimde faaliyet göstermelerinin teşviki için hayvancılık takviyelerinin daha aktif kullanılması amaçlanıyor.