Yaşlılarda yalnızlık ve sosyal izolasyon sorunları derinleşti!

Gelişmiş ülkelerde nüfusun çoğunluğunu yaşlılar oluştururken nüfus varsayımlarına nazaran ülkemizde yaşlı nüfus oranının da 2025 yılında 11,0 ve 2030 yılında 12,9 olması bekleniyor. Asıl odak noktasının yaşlının memnuniyetini ve ömür kalitesini artırmak olması gerektiğini belirten Uzman Klinik Psikolog Merve Umay Candaş Demir, gerekli şartlar sağlanmadığında depresyon, uyku bozuklukları, majör depresyon üzere psikiyatrik hastalıkların ortaya çıkabildiğini söz ediyor. Psikolog Demir, günümüz çağdaş toplumunda yaşlıların yalnızlık ve toplumsal izolasyon problemlerinin derinleştiğine dikkat çekerek aile fertlerine yaşlı bireyleri sık sık programlarına dahil etmelerini ve onlarla sohbet etmelerini tavsiye ediyor.

Üsküdar Üniversitesi NPİSTANBUL Beyin Hastanesi Uzman Klinik Psikolog Merve Umay Candaş Demir, yaşlıların ruhsal sıhhati ile ilgili değerlendirmelerde bulundu ve tavsiyelerini paylaştı.

Gelişmiş ülkelerde yaşlı nüfusu ağırlıkta

Genel manada kavramsal olarak bakıldığında yaşlılığın hayat sürecinin son evresi olarak görüldüğünü belirten Uzman Klinik Psikolog Merve Umay Candaş Demir, “Yaşlanma ise doğumdan vefata kadar devam eden bir süreçtir. Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ) tarafından yaşlılık ‘kişinin çevreye uyum sağlama yeteneğinin yavaş yavaş azalması’ olarak tanımlarken 80 ve üstü yaş aralığını ise yaşlı olarak belirlendi. Günümüzde yaşlı nüfusun gitgide arttığını görüyoruz. Bilhassa gelişmiş ülkelere baktığımızda nüfusun çoğunluğunu yaşlılar oluşturuyor. Bu durum ülkenin yaşlılar için ayrıyeten toplumsal, ruhsal, ekonomik manada stratejiler geliştirmesini gerektiriyor. Ülkemizde toplam nüfus içinde 60 yaş ve üstü nüfus 1950 yılında 5.9 iken, 2016’da yaklaşık 6,5 milyon ile nüfusun 8,3’ünü oluşturuyor. Bu oran 2021 yılında 9,7’ye yükseldi. Nüfus varsayımlarına nazaran yaşlı nüfus oranının 2025 yılında 11,0, 2030 yılında 12,9 olması bekleniyor.” dedi.

Yaşlılarda en sık majör depresyon görülüyor

Uzman Klinik Psikolog Merve Umay Candaş Demir, yaşlılık periyodunun ehemmiyetine vurgu yaptı kelamlarını şöyle sürdürdü:

“Asıl odak noktası, yaşlının ömür memnuniyetini ve ömür kalitesini arttırmak olmalı. Yaşlının hayat kalitesini ve memnuniyetini yüksek tutmadığımızda karşımıza pek çok sorun çıkabiliyor. Yaşlılarda görülen psikiyatrik hastalıklara baktığımızda; depresyon, çeşitli demans tipleri, uyku bozuklukları, anksiyete bozukluklarının görüldüğünü söyleyebiliriz. Yaşlılık devrinde rastgele bir organik hastalığa bağlı ya da büsbütün tek başına en sık rastladığımız psikiyatrik hastalık majör depresyondur. Halk ortasında sıklıkla depresyon olarak tariflenen bu tabloda yaşlı ömür gücü kaybeder, yaşamak artık onun için anlamsız hale gelir, alınganlıklar artabilir, yakınlarının kendisiyle gereğince ilgilenmediğini düşünebilir, ilgi muhtaçlığı artabilir, uyku ve iştah sorunları görülebilir, hatta daha da ileri gittiğimizde intihar isteği ile karşılaşabiliriz. Bu intihar etme isteğini genelde pasif bir formda ‘artık yaşamın anlamı kalmadı, ölsem de kurtulsam’ ya da “artık Allah’ın canımı almasını bekliyorum’ ifadeleriyle duyabiliriz.”

Sosyal ve ruhsal problemlerle karşılaşıyorlar

Yaşlıların, yaşlılık periyodunda karşılaşmış oldukları kıymetli sıkıntılar ortasında ekonomik problemlerin da olduğunu belirten Uzman Klinik Psikolog Merve Umay Candaş Demir, “Yaşlılar, yaşlılık döneminde kötü ekonomik koşullardan dolayı sosyal ve psikolojik sorunla karşılaşıyorlar. Yaşanılan ülkenin ekonomik düzenine bağlı olarak hayatın giderek pahalılaştığı, emeklilik ya da ailede para sağlayan kişinin ölümü gibi durumlarda gelirin azalması nedeniyle yaşlıların kendi geçimlerini sağlamaları zorlaşıyor.” tabirlerini kullandı.

Emeklilikte kuruntu ve külfet içine girebiliyorlar

Uzman Klinik Psikolog Merve Umay Candaş Demir, emeklilik sonrası ekonomik hayata iştiraki azalan yaşlıların ekonomik zahmetler yaşamanın yanında kendilerini gitgide fonksiyonsuz ve yetersiz hissedebildiklerini söyledi ve kelamlarına şöyle devam etti:

“Bununla birlikte yaşlıların yalnızlık ve toplumsal izolasyon sorunu günümüzün çağdaş toplumunda derinleşiyor. Ekonomik olarak zahmet yaşayan yaşlı birey birebir vakitte yaşıtlarından da uzaklaşıyor ve birçok vakit yaşıtlarının vefat etmesi ile birlikte mecburî bir yalnızlaşma sürecine giriyor. Emeklilik devri ile çalışmanın sona ermesi ve boş vakit periyodunun başlaması, boş vaktin değerlendirilememesi sıkıntısını ortaya çıkarıyor. Bu periyodun muvaffakiyet ile geçirilmemesi, yaşlı birey üzerinde olumsuz birtakım davranışlara kaynaklık edebiliyor. Örneğin, kendi kendilerini düşünerek kuruntu ve düşünce içine girebiliyorlar. Bu durum da klinikte depresyon dediğimiz tablonun oluşumuna taban hazırlıyor. Boş kalan yaşlı, geçmiş muhasebesine başlıyor ve fonksiyonel olan ya da olmayan pek çok fikir ile baş başa kalıyor.”

İlk yaşlı istismar olayı 1975’te görüldü

Yaşlının aile üyelerine vazifeler düştüğünü tabir eden Uzman Klinik Psikolog Merve Umay Candaş Demir, “Literatüre baktığımızda ‘yaşlı istismarı’ olarak bilinen kavram, birinci olarak 1975’te İngiltere’de bilimsel alanda bakıma muhtaç bir yaşlının kendisine bakan bir aile üyesi tarafından fizikî istismara uğramasını tanımlayan bir hadiseyle ortaya çıkmış. İzleyen yıllarda ise bu tarif, yaşlıyla muteber bir ilgi içinde olan bir akrabanın ya da kişinin, yaşlı üzerinde ziyanla sonuçlanan fizikî, ruhsal ve ekonomik istismarından/ihmalinden kaynaklanan bahisleri da içerecek halde genişletilmiştir.” dedi.

Yaşlılar kendilerini gereğince söz edemiyor

Uzman Klinik Psikolog Merve Umay Candaş Demir, yaşlı ihmalinin pasif ve etkin ihmal olarak ikiye ayrıldığını belirtti ve kelamlarını şöyle sürdürdü: “Aktif ihmal; yiyecek, su barınma, giyinme tıbbi ve duygusal dayanak üzere temel yaşama gereksinimlerinin karşılanmasındaki eksiklik ve yetersizliktir. Yaşlıya şuurlu olarak, bilerek ve isteyerek fizikî ve duygusal acı vermeyi de içerdiğini söyleyebiliriz. Bu davranışlar şuurlu ihmal olarak tanımlanıyor. Pasif ihmal ise ziyan verme niyeti olmadan bakıcı kişinin, yaşlı bireyin temel muhtaçlıklarını karşılamada yanlış davranışıdır. Yaşlının ihmal edilmesi; aile fertleri ortasında çatışma olması ya da aile fertlerinin yanlış davranışlarını yaşlıya yansıtmaları, gereksinimlerine karşı umursamaz davranmaları formunda görüldüğü üzere, aile üyelerinin yaşlıyı kendilerine bir engellemiş üzere görmeleri, kızgınlık belirtmeleri de kasıt olmayan ihmal olarak biliniyor. Yaşlılıkta aile bireylerinin yaşlıya tavırları değerlidir ve konuşulmalıdır. Ülkemizde yaşlılar kendilerini gereğince söz etme yeteneğini bulamıyorlar. Yapılan birden fazla reklam, plan ve programlar daha çok gençlere hitap ediyor. Bu da yaşlıların kendilerini izole hissetmelerine neden oluyor.”

Sosyal hayat içinde olmaları teşvik edilmeli

Yaşlıların ruhsal sağlamlığını arttırmak için mümkün olduğunca toplumsal ömrün içinde olmalarını teşvik etmenin, özel maharetleri ile hobilerini ortaya çıkarmanın ve bu çerçevede çeşitli kurslara iştiraklerini desteklemenin kıymetli olduğunu vurgulayan Uzman Klinik Psikolog Merve Umay Candaş Demir, “Sabah uyandığında günü planlamak, düzenli olarak hareket etmek, yaşlılık dönemine özel hedefler belirlemek de yaşam anlamını sürdürmek açısından işlevseldir. Çünkü belirli becerilerimiz yaşlılık süreci ile beraber azalır. Bu becerilerimizi kısmen korumak için “kullan ya da kaybet” teorisini hatırlamak değerli olabilir. Bu teoriye nazaran beyin hücrelerimiz kullanılmadığında kaybedilir. Tertipli bilişsel aktivitede bulunmak; ilerleyen yaşlarda dikkat, algı, bellek ve yönetimsel fonksiyonlar üzere temel bilişsel fonksiyonlar üzerine olumlu tesir gösteriyor.” diye konuştu.

Aile fertleri yaşlı bireyi programlarına dahil etmeli

Beyin, son periyot araştırma sonuçlarına nazaran, yaşlı olsa bile kendini yenileme marifetine sahiptir ve yeni nöronların üretimi kelam hususudur. Yaşlanma ile doğal olarak yıpranan ve bilhassa prefrontal korteksteki fonksiyon bozukluğuna giden bir süreç varsa da kişi daha sık toplumsal aktivite ve günü planlama, organize etme, gündemi takip etme, okuma yapma davranışları ile bu süreci yavaşlatabilir. 85 yaşında olan bir kişi 65 yaşında olan bireyden daha fonksiyoneli, etkin olabilir. Yaşlı bu çerçevede kendini yenilerken aile bireyleri de sıklıkla yaşlıyı programlarına dahil etmeli, onlarla sohbet etmeli, birtakım unutkanlıklarını, inatçılıklarını, katı fikir sistemlerini anlayışla karşılamalıdır.” dedi.